ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

1.       ‘Επος: (από το ρήμα έπω=λέγω) άρα έπος σημαίνει κυρίως λόγος. Αργότερα απέκτησε την σημασία του αφηγηματικού ποιήματος που έχει περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό και ηρωικό.

Τα ομηρικά έπη είναι ηρωικά έπη, δηλαδή αφηγηματικά ποιήματα που αφηγούνται κατορθώματα ηρώων αλλά και θεών.

Τα βασικά γνωρίσματα του ηρωικού έπους είναι α) μυθοποιημένα γεγονότα ενός μακρινού παρελθόντος παρουσιάζονται σαν αληθινά,  β) έχει αντικειμενικό χαρακτήρα, δηλαδή δεν εκφράζονται απόψεις του ποιητή , αλλά όλης της κοινωνίας.

2.       Εκτός από τα ομηρικά έπη μας διασώθηκαν και άλλα άλλων ποιητών που αναφέρονται κι αυτά στον Τρωικό πόλεμο, αλλά δεν σώθηκαν ολόκληρα. Τα μόνα ολόκληρα σωζόμενα έπη είναι του Ομήρου.

Όλα αυτά τα έπη αποτελούν τον επικό κύκλο ή κύκλια έπη.

3.       Το κεντρικό θέμα της Οδύσσειας είναι ο δεκάχρονος αγώνας του Οδυσσέα να γυρίσει στην πατρίδα του την Ιθάκη. Οι ημέρες δράσης είναι 41. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια δημιουργήθηκαν στα γεωμετρικά χρόνια (8ος αι. π.Χ), στη δυτική Μικρά Ασία, όπου οι Αχαιοί είχαν αποικίσει από τον 11ο αιώνα. Σ΄ αυτές τις αποικίες τραγουδιόντουσαν από γενιά σε γενιά τα κατορθώματα των παλιών ηρώων που πολέμησαν στην Τροία. Τα τραγούδια αυτά ήταν συνδεδεμένα και με περιπέτειες ναυτικών. Έτσι ο Οδυσσέας εκτός από πολεμιστής και πρωταγωνιστής στον πόλεμο της Τροίας, είναι εκπρόσωπος των ναυτικών που ταξίδευαν για να πλουτίσουν και να γνωρίσουν νέους τόπους και πολιτισμούς, και ο ξενιτεμένος που επιστρέφει στο σπίτι (νόστος). Τα έπη αναφέρονται όμως στα μυκηναϊκά χρόνια (12ος αι. π.Χ). Πολλές αλλαγές έχουν γίνει με αποτέλεσμα ο ποιητής κάποιες φορές να βάζει στοιχεία της δικής του εποχής. Η μεταφορά τέτοιων στοιχείων από μια εποχή σε μια άλλη ονομάζεται αναχρονισμός.

4.       Αοιδοί: (άδω=τραγουδώ). Οι αοιδοί ήταν τραγουδιστές που έζησαν πριν τον Όμηρο, οι οποίοι τραγουδούσαν τα έπη που συνέθεταν με συνοδεία κιθάρας. Τα συνέθεταν προφορικά εμπνευσμένοι όπως πίστευαν από την Μούσα που τους έδινε την ικανότητα να αυτοσχεδιάζουν και να ψυχαγωγούν τους ακροατές κυρίως σε βασιλικά ανάκτορα ή σε δημόσιους χώρους όταν γίνονταν γιορτές. Ήταν λοιπόν επαγγελματίες περιζήτητοι και σεβαστοί. Εκπαιδεύονταν να αυτοσχεδιάζουν και σίγουρα είχαν ταλέντο και η τέχνη περνούσε από τους παλαιότερους (γονείς ή δασκάλους)  στους νεότερους.

επειδή δεν τα διάβαζαν, αλλά τα απομνημόνευαν χρησιμοποιούσαν κάποιες τεχνικές (επίθετα, ουσιαστικά, φράσεις και στίχους ή και σκηνές ολόκληρες).

Ραψωδοί: (ράπτω+ ωδή) διαδέχονται τους αοιδούς (τέλος 8ου αι. π.Χ). Ένωναν (συνέρραπταν) ποιήματα τα οποία  δεν τραγουδούσαν , αλλά τα απάγγελναν ρυθμικά αφού πρώτα τα απομνημόνευαν. Κρατούσαν ένα ραβδί, σύμβολο εξουσίας δοσμένης από τους θεούς. Δεν ζούσαν σε ανάκτορα όπως οι αοιδοί, αλλά ανήκαν σε σωματεία, ταξίδευαν από τόπο σε τόπο και παρουσίαζαν τα έπη σε χώρους ανοιχτούς σε μεγάλες γιορτές όπου γίνονταν και ραψωδικοί αγώνες.

Ο Όμηρος που έζησε τον 8ο αι.πΧ στην Ιωνία (παράλια Μικράς Ασίας) , ήταν ραψωδός και μάλλον έγραψε τα ποιήματά του.

5.       Η αξία των ομηρικών επών. Ποια στοιχεία αποδεικνύουν την μεγάλη αξία τους;

·         Το ότι διασώθηκαν μέχρι σήμερα ολόκληρα.

·         Διασκέδαζαν και δίδασκαν τους αρχαίους  Έλληνες στις γιορτές και ήταν μάθημα στα σχολεία. Από αυτά μάθαιναν την ιστορία και την θρησκεία τους και έπαιρνα πολλά διδάγματα. Ακόμη και σήμερα διδάσκονται στα σχολεία και μάλιστα σε όλον τον κόσμο.

·         Επηρέασαν σημαντικά την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή λογοτεχνία και την τέχνη (αγγειογραφία, ζωγραφική, γλυπτική). Ακόμη εμπνέουν και σκηνοθέτες του κινηματογράφου μέχρι και σήμερα.

6.       Κεντρικό θέμα της Οδύσσειας είναι ο αγώνας του βασιλιά της Ιθάκης, του Οδυσσέα, να επιστρέψει με τους συντρόφους του από την Τροία στο νησί του. Συμπληρωματικό θέμα είναι η αναζήτησή του από τον γιό του τον Τηλέμαχο και την γυναίκα του την Πηνελόπη.

Η Οδύσσεια λοιπόν είναι μεταπολεμικό έργο σε αντίθεση με την Ιλιάδα.  Προβάλλει την ειρηνική ζωή και τον αγώνα του ανθρώπου να επιβιώσει και να πετύχει τους στόχους του.

Αποτελείται από 12.110 στίχους και χωρίζεται σε 24 ραψωδίες.

Επίσης χωρίζεται σε τρείς θεματικές ενότητες :

Τηλεμάχεια : (ραψ. α-δ) πρωταγωνιστεί ο Τηλέμαχος.

Νόστος : (ε-ν 209) ο αγώνας του Οδυσσέα να γυρίσει στην Ιθάκη.

Μνηστηροφονία : (ν 209- ω) η εξόντωση των μνηστήρων.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ

ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Ποια είναι τα ομηρικά έπη και τι γνωρίζετε γι' αυτά (επιγραμματικά);

Τα ομηρικά έπη είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Είναι τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που μας παραδόθηκαν ολόκληρα. Συντέθηκαν στο β' μισό του 8^ου π.Χ. αι. Η Ιλιάδα (η σύνθεσή της τοποθετείται γύρω στο 750 π.Χ.) προηγήθηκε της Οδύσσειας και είναι μεγαλύτερη απ' αυτήν κατά 3.500 στίχους περίπου (Ιλιάδα: 15.693 - Οδύσσεια: 12.110). Και η Ιλιάδα και η Οδύσσεια χωρίζονται σε 24 ραψωδίες, όσα και τα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου (οι ραψωδίες της Ιλιάδας δηλώνονται με κεφαλαίο γράμμα, ενώ της Οδύσσειας με μικρό), ενώ το περιεχόμενο κάθε ραψωδίας τους δηλώνεται με έναν τίτλο. Η Ιλιάδα πήρε το όνομά της από το Ίλιον (άλλη ονομασία της Τροίας).

Το έπος (ως λογοτεχνικός όρος από τον 5^ον  π.Χ. αι.) είναι αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό εξάμετρο. Το πρώτο και παλαιότερο είδος επικής ποίησης ήταν το ηρωικό έπος, που μιλούσε για κατορθώματα ηρώων του παρελθόντος και θεών (έργα ανδρών τε θεών τε). Αργότερα συντέθηκαν έπη και με διδακτικό ( Ησίοδος) ή φιλοσοφικό ή άλλο περιεχόμενο.

2. Η Ιλιάδα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως ιστορική πηγή;

Η Ιλιάδα (όπως και η Οδύσσεια) δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ιστορική πηγή, γιατί:

 α. Η Ιλιάδα ως επικό ποίημα αναφέρεται σ' ένα ένδοξο παρελθόν γεμάτο ηρωικές πράξεις που τοποθετείται στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής, οπότε έγινε και ο Τρωικός πόλεμος (12ος π.Χ. αι.). Ο ποιητής επομένως δεν μπορούσε να γνωρίζει πολύ καλά μια τόσο μακρινή εποχή και αγνοούσε πολλές λεπτομέρειες της καθημερινότητάς της. Γι' αυτό και μέσα στο συγκεκριμένο έργο βρίσκουμε συνήθειες, αντιλήψεις, θεσμούς και υλικά που προέρχονται από την εποχή του ποιητή και όχι από τα μυκηναϊκά χρόνια (αναχρονισμός).

β. Παρά το γεγονός πως έχουμε πολλές πληροφορίες για την εποχή της σύνθεσής τους, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι πληροφορίες αυτές είναι ποιητικά επεξεργασμένες και έχουν προστεθεί στοιχεία εντελώς φανταστικά και εξωπραγματικά, που οφείλονται στη δημιουργική φαντασία του ποιητή, του οποίου κύριος στόχος ήταν με το έργο του να τέρψει το ακροατήριο του παρά να το πληροφορήσει για τα ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα της εποχής στην οποία αναφέρεται. Επομένως μπορεί η Ιλιάδα να χρησιμοποιεί ως πηγή έμπνευσης και ως χρονικό πλαίσιο την ιστορία, αλλά αποτελεί λογοτεχνικό έργο και όχι ιστορικό σύγγραμμα.

3.     Ποιο είναι το θέμα και ποιο το περιεχόμενο της Ιλιάδας;

Το θέμα της Ιλιάδας είναι ο οργή (μήνις) του Αχιλλέα μετά τη σύγκρουσή του με τον αρχιστράτηγο των Ελλήνων, τον Αγαμέμνονα, και οι συνέπειές της. Το κύριο αυτό θέμα του έπους αφορά όμως μόνο ένα επεισόδιο του δέκατου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας. Η πρωτοτυπία του Ομήρου βρίσκεται στο γεγονός ότι γύρω από αυτό το επεισόδιο κατάφερε να παρουσιάσει τους αγώνες των Ελλήνων κατά τη δεκάχρονη πολιορκία της Τροίας.

Το περιεχόμενο λοιπόν του έπους είναι ο Τρωικός πόλεμος και είναι πολύ ευρύτερο, και χρονικά και θεματολογικά, από το κεντρικό θέμα του έπους (την οργή του Αχιλλέα).

4,    Ποια η σημασία του θέματος της οργής του Αχιλλέα για τη σύνθεση της Ιλιάδας και την εξέλιξη της δράσης;

Το θέμα της οργής του Αχιλλέα αποτελεί το κεντρικό θέμα του έπους και δίνει στον ποιητή την αφορμή να μας παρουσιάσει τον δεκάχρονο Τρωικό πόλεμο. Η οργή του Αχιλλέα και η αποχώρησή του από τη μάχη υπήρξε αιτία πολλών δεινών για τους Αχαιούς (σε συνδυασμό και με την απόφαση του Δία, έπειτα από παράκληση της Θέτιδας, να ικανοποιήσει τον Αχιλλέα βοηθώντας τους Τρώες). Η σημασία της επομέ­νως για τη σύνθεση του έπους και την εξέλιξη της δράσης είναι ιδιαίτερα σημαντική, γεγονός που γίνεται φανερό και από τη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται το θέμα αυτό στο έπος, τόσο σε σχέση με τους θνητούς (τους άλλους ήρωες), που συχνά θυμούνται τον ήρωα και αναφέρονται στην απουσία του, όσο και σε σχέση με τους θεούς, των οποίων οι συζητήσεις και οι ενέργειες συνδέονται με την οργή του Αχιλλέα. Εξάλλου η συμφιλίωση του ήρωα με τον Αγαμέμνονα και η επιστροφή του (μετά τον φόνο του Πάτροκλου από τον Έκτορα) θα δώσουν πάλι την υπεροχή στους Αχαιούς και θα σημάνουν την αρχή του τέλους για την Τροία.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΙΛΙΑΔΑΣ – ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

ΙΛΙΑΔΑ Ø  Ο χαρακτήρας του έπους είναι πολεμικός και προβάλλει το ηρωικό ιδεώδες. Ø  Είναι ολότελα απαλλαγμένη από τέρατα και φανταστικές περιπέτειες. Η δράση της εντοπίζεται στον πραγματικό κόσμο. Ø  Οι ήρωες εμφανίζουν εκρηκτική συμπεριφορά και παρασύρονται από τα πάθη τους. Ø  Οι θεοί είναι εγωιστές και άδικοι, κυριαρχημένοι από πάθη. Ø  Ο θεσμός της βασιλείας βρίσκεται ακόμη στην ακμή του. Καθρεφτίζεται η αντίληψη μιας κλειστής αριστοκρατικής τάξης.

ΟΔΥΣΣΕΙΑ Ø  Προβάλλει την αξία της ειρηνικής ζωής και τη νοσταλγία της πατρίδας. Ø  Έχει έντονο παραμυθικό στοιχείο. Ø  Οι ήρωες είναι πιο ανθρώπινοι και η συμπεριφορά τους διακρίνεται από αυτοκυριαρχία και ηθικές αρχές. Ø  Οι θεοί υπακούν σε κάποια ηθική τάξη πραγμάτων και είναι δίκαιοι. Ø  Απεικονίζει μια νεότερη εποχή, όπου ο θεσμός της βασιλείας παρακμάζει και πλάι στο βασιλιά εμφανίζονται αντιπροσωπευτικά πολιτικά στρώματα.

ΑΡΧΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΡΗΜΑΤΩΝ Α' ΣΥΖΥΓΙΑΣ

ΑΡΧΙΚΟΙ  ΧΡΟΝΟΙ  ΡΗΜΑΤΩΝ  Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑΣ  (ΒΑΡΥΤΟΝΑ) [ενεστώτας – παρατατικός – μέλλοντας – αόριστος – παρακείμενος – υπερσυντέλικος] ΠΡΟΣΟΧΗ    ΣΤΑ  ΣΥΝΘΕΤΑ :  Η ΑΥΞΗΣΗ ΜΠΑΙΝΕΙ  ΜΕΤΑ  ΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ  ΦΩΝΗ Φωνηεντόληκτα : λύω – ἔλυον – λύσω – ἔλυσα – λέλυκα – ἐλελύκειν   [καταλύω – κατέλυον – καταλύσω – κατέλυσα – καταλέλυκα – κατελελύκειν] κελεύω – ἐκέλευον – κελεύσω – ἐκέλευσα – κεκέλευκα – ἐκεκελεύκειν κωλύω – ἐκώλυον – κωλύσω – ἐκώλυσα – κεκώλυκα – ἐκεκωλύκειν παιδεύω – ἐπαίδευον – παιδεύσω – ἐπαίδευσα – πεπαίδευκα – ἐπεπαιδεύκειν πιστεύω – ἐπίστευον – πιστεύσω – ἐπίστευσα – πεπίστευκα – ἐπεπιστεύκειν θύω – ἔθυον – θύσω – ἔθυσα – τέθυκα – ἐτεθύκειν παύω – ἔπαυον – παύσω – ἔπαυσα – πέπαυκα – ἐπεπαύκειν φυτεύω – ἐφύτευον – φυτεύσω – ἐφύτευσα – πεφύτευκα – ἐπεφυτεύκειν φονεύω – ἐφόνευον – φονεύσω – ἐφόνευσα – πεφόνευκα – ἐπεφονεύκειν ἁλιεύω – ἡλίευον – ἁλιεύσω – ἡλίευσα – ἡλίευκα – ἡλιεύκειν βουλεύω – ἐβούλευον – βουλεύσω – ἐβούλευσα – βεβούλευκα – ἐβεβουλεύκειν [συμβουλεύω– συνεβούλευον – συμβουλεύσω – συνεβούλευσα – συμβεβούλευκα – συνεβεβουλεύκειν]   χορεύω – ἐχόρευον -  χορεύσω – ἐχόρευσα – κεχόρευκα – ἐκεχορεύκειν   στρατεύω – ἐστράτευον – στρατεύσω – ἐστράτευσα – ἐστράτευκα – ἐστρατεύκειν Αφωνόληκτα : γράφω – ἔγραφον – γράψω – ἔγραψα – γέγραφα – ἐγεγράφειν    [ καταγράφω – κατέγραφον – καταγράψω – κατέγραψα – καταγέγραφα – κατεγεγράφειν ]   [ συγγράφω – συνέγραφον – συγγράψω – συνέγραψα – συγγέγραφα – συνεγεγράφειν ] πράττω – ἔπραττον – πράξω – ἔπραξα – πέπραχα – ἐπεπράχειν    [ διαπράττω – διέπραττον – διαπράξω – διέπραξα – διαπέπραχα – διεπεπράχειν ]   [ συμπράττω – συνέπραττον – συμπράξω – συνέπραξα – συμπέπραχα – συνεπεπράχειν ] διώκω – ἐδίωκον – διώξω – ἐδίωξα – δεδίωχα – ἐδεδιώχειν πέμπω – ἔπεμπον – πέμψω – ἔπεμψα – πέπομφα – ἐπεπόμφειν πείθω – ἔπειθον – πείσω – ἔπεισα – πέπεικα – ἐπεπείκειν φυλάττω – ἐφύλαττον – φυλάξω – ἐφύλαξα – πεφύλαχα – ἐπεφυλάχειν κομίζω – ἐκόμιζον – κομίσω – ἐκόμισα – κεκόμικα – ἐκεκομίκειν σκάπτω – ἔσκαπτον – σκάψω – ἔσκαψα – ἔσκαφα – ἐσκάφειν σχίζω – ἔσχιζον – σχίσω – ἔσχισα – ἔσχικα – ἐσχίκειν βλάπτω – ἔβλαπτον – βλάψω – ἔβλαψα – βέβλαφα – ἐβεβλάφειν ἐλπίζω – ἤλπιζον – ἐλπίσω – ἤλπισα – ἤλπικα – ἠλπίκειν σώζω – ἔσωζον – σώσω – ἔσωσα – σέσωκα – ἐσεσώκειν ῥίπτω – ἔρριπτον – ῥίψω – ἔρριψα – ἔρριφα – ἐρρίφειν ἀγοράζω – ἠγόραζον – ἀγοράσω – ἠγόρασα – ἠγόρακα – ἠγοράκειν ὀνομάζω – ὠνόμαζον – ὀνομάσω – ὠνόμασα – ὠνόμακα – ὠνομάκειν ΜΕΣΗ  ΦΩΝΗ Φωνηεντόληκτα : λύομαι – ἐλυόμην – λύσομαι – ἐλυσάμην – λέλυμαι – ἐλελύμην   [ καταλύομαι – κατελυόμην – καταλύσομαι – κατελυσάμην – καταλέλυμαι – κατελελύμην ] παύομαι – ἐπαυόμην – παύσομαι – ἐπαυσάμην – πέπαυμαι – ἐπεπαύμην    [ αναπαύομαι – ανεπαυόμην – αναπαύσομαι – ανεπαυσάμην – αναπέπαυμαι – ανεπεπαύμην ] παιδεύομαι – ἐπαιδευόμην – παιδεύσομαι – ἐπαιδευσάμην – πεπαίδευμαι – ἐπεπαιδεύμην   [ἐκπαιδεύομαι – ἐξεπαιδευόμην – ἐκπαιδεύσομαι – ἐξεπαιδευσάμην – ἐκπεπαίδευμαι –     ἐξεπεπαιδεύμην ] πορεύομαι – ἐπορευόμην – πορεύσομαι – ἐπορευσάμην – πεπόρευμαι – ἐπεπορεύμην θύομαι – ἐθυόμην – θύσομαι – ἐθυσάμην – τέθυμαι – ἐτεθύμην βουλεύομαι – ἐβουλευόμην – βουλεύσομαι – ἐβουλευσάμην – βεβούλευμαι – ἐβεβουλεύμην Αφωνόληκτα : γράφομαι – ἐγραφόμην – γράψομαι – ἐγραψάμην – γέγραμμαι – ἐγεγράμμην   [καταγράφομαι – κατεγραφόμην – καταγράψομαι – κατεγραψάμην – καταγέγραμμαι –κατεγεγράμμην]        [ ἐγγράφομαι – ἐνεγραφόμην – ἐγγράψομαι – ἐνεγραψάμην – ἐγγέγραμμαι – ἐνεγεγράμμην ] πείθομαι – ἐπειθόμην – πείσομαι – ἐπεισάμην – πέπεισμαι – ἐπεπείσμην διώκομαι – ἐδιωκόμην – διώξομαι – ἐδιωξάμην – δεδίωγμαι – ἐδεδιώγμην  [ καταδιώκομαι – κατεδιωκόμην – καταδιώξομαι – κατεδιωξάμην – καταδεδίωγμαι κατεδεδιώγμην ] πράττομαι – ἐπραττόμην – πράξομαι – ἐπραξάμην – πέπραγμαι – ἐπεπράγμην    [ διαπράττομαι – διεπραττόμην – διαπράξομαι – διεπραξάμην – διαπέπραγμαι – διεπεπράγμην ] βλάπτομαι – ἐβλαπτόμην – βλάψομαι – ἐβλαψάμην – βέβλαμμαι – ἐβεβλάμην ἄρχομαι – ἠρχόμην – ἄρξομαι – ἠρξάμην – ἦργμαι – ἤργμην ἀλλάττομαι – ἠλλαττόμην – ἀλλάξομαι – ἠλλαξάμην – ἤλλαγμαι – ἠλλάγμην    [ ἀπαλλάττομαι – ἀπηλλαττόμην – ἀπαλλάξομαι – ἀπηλλαξάμην – ἀπήλλαγμαι – ἀπηλλάγμην ]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

                                                   ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Είναι σύνθεση επικής και λυρικής ποίησης και προορίζεται για παράσταση. Αναπαριστάνει , ζωντανεύει ένα γεγονός μπροστά στους θεατές.

δράμα < δράω-ω = πράττω

Το δράμα προήλθε από θρησκευτικές τελετές (τα δρώμενα) που ήταν προς τιμήν του θεού της βλάστησης και της γονιμότητας, του Διονύσου. Τον Διόνυσο λάτρευαν κυρίως οι αγρότες και οι λαϊκές τάξεις. Στις γιορτές αυτές οι πιστοί συνήθιζαν να μεταμφιέζονται σε Σάτυρους (τραγόμορφα όντα), να πίνουν , να μεθούν και να πειράζει ο ένας τον άλλον.

Οι πιστοί του Διονύσου τραγουδούσαν ένα θρησκευτικό και λατρευτικό άσμα (διθύραμβος) με συνοδεία αυλού και χορεύοντας. Ο ύμνος αυτός περιείχε αφήγηση σχετική με τη ζωή του θεού. Την αφήγηση αυτή αναλάμβανε ο πρωτοχορευτής (ο εξάρχων) που έκανε την αρχή και ακολουθούσε ο χορός των 50 μεταμφιεσμένων χορευτών.

Από τον διθύραμβο παράγονται τρία είδη της δραματικής ποίησης: η τραγωδία , η κωμωδία , το σατυρικό δραμα.

ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Η προέλευση της τραγωδίας.

Ο Διθύραμβος στην αρχή ήταν αυτοσχέδιος και άτεχνος. Πρώτος λοιπόν ο Αρίων (μουσικός και ποιητής από τη Λέσβο) συνέθεσε διθύραμβο με λυρική μορφή και αφηγηματικό περιεχόμενο. Ο Αρίων παρουσίασε τους χορευτές μεταμφιεσμένους σε Σάτυρους, οι οποίοι ονομάζονταν τραγωδοί(<τράγων ωδή).

Στα μέσα του 6^ου αι. στην Αττική και στις περιοχές που καλλιεργούνταν αμπέλια ο ποιητής Θέσπης στάθηκε απέναντι από το χορό και άρχισε διάλογο με στίχους. Στη θέση του πρωτοχορευτή έβαλε άλλο πρόσωπο εκτός χορού, ο οποίος έκανε διάλογο με το Χορό, συνδυάζοντας το επικό στοιχείο (λόγος) με το λυρικό στοιχείο (μουσική).

Έτσι γεννήθηκε η τραγωδία στην Αττική.

Η τραγωδία εντάχθηκε στα πλαίσια των εορτών προς τιμήν του Διονύσου, στα «Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια», όπου  δόθηκε και η πρώτη παράσταση τραγωδίας το 534 π.Χ. Η παράσταση δόθηκε στον ιερό χώρο του Ελευθερέως Διονύσου στη νότια πλευρά της Ακρόπολης.

Η ακμή της τραγωδίας.

Η τραγωδία ακμάζει στα χρόνια της δημοκρατίας για την Αθήνα (5^ος αι.). οι διδασκαλίες (παραστάσεις) απέκτησαν μεγάλη σημασία για τους θεατές και έγιναν ιδιαίτερα αγαπητές.

Στις τραγωδίες εξυμνείται ο ηρωϊκός άνθρωπος, που συγκρούεται με τη Μοίρα, την Ανάγκη, τη θεία δικαιοσύνη. Το σχήμα  ύβρις-άτη-δίκη αποτελεί τη βάση κάθε τραγωδίας. Δηλαδή η ύβρη οδηγεί στην καταστροφή, προκαλείται η θεϊκή τιμωρία και στο τέλος επικρατεί το δίκαιο.

Οι συγγραφείς των τραγωδιών (ποιητές) αντλούν τα θέματά τους από τους μύθους (εκτός από τους «Πέρσες» του Αισχύλου και τους «Βάκχες» του Ευριπίδη).

Δραματικοί αγώνες

Οι παραστάσεις των τραγωδιών (διδασκαλίες) γινόταν στα «Μεγάλα Διονύσια» (τέλη Μάρτη ως τα μέσα Απρίλη και διαγωνίζονταν οι τραγικοί ποιητές. Διδασκαλίες επίσης γίνονταν και στα «Μικρά Διονύσια» και στα «Λήναια». Αποτελούσαν υπόθεση της πόλης-κράτους της Αθήνας και οργανώνονταν με κρατική φροντίδα. Η διεξαγωγή των αγώνων γίνονταν ως εξής:

Ο άρχοντας επέλεγε τους ποιητές από τις αιτήσεις τους και διαγωνίζονταν 3 ποιητές με μια τετραλογία ο καθένας (τρεις τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα). Ο ποιητής ζητούσε από τον άρχοντα Χορό και ο άρχοντας του υποδείκνυε τον χορηγό. Οι χορηγοί ήταν πλούσιοι πολίτες που αναλάμβαναν τα έξοδα της παράστασης.

Επιλέγονταν 10 κριτές (ένας από κάθε φυλή) με κλήρωση. Έγραφαν την κρίση τους σε μια πινακίδα και την έριχναν σε κάλπη από την οποία έβγαζαν 5 και σύμφωνα με τις ψήφους έβγαινε το αποτέλεσμα. Το βραβείο ήταν ένα στεφάνι κισσού για τους ποιητές και χάλκινοι τρίποδες για τους χορηγούς. Αναγράφονταν τα ονόματα των ποιητών, των χορηγών και πρωταγωνιστών σε πλάκες.

Χιλιάδες Αθηναίοι, μέτοικοι και ξένοι παρακολουθούσαν τους δραματικούς αγώνες που κρατούσαν τρεις μέρες κάθε χρόνο. Μπορούσαν και οι γυναίκες να παρακολουθούν. Χειροκροτούσαν αλλά και αποδοκίμαζαν. Ο Περικλής είχε καθιερώσει τα «θεωρικά», δωρεάν εισιτήρια για του άπορους πολίτες. Αυτό δείχνει τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα των παραστάσεων και το πόσο μεγάλη σημασία είχε για τους Αθηναίους πολίτες.

Ο χώρος των παραστάσεων ήταν το θέατρο, ένας κυκλικός χώρος. Τα βασικά μέρη ενός αρχαίου θεάτρου είναι:

Το κοίλον, εξαιτίας του σχήματός του, χώρος στον οποίο κάθονται οι θεατές (θεάομαι,-ωμαι= βλέπω > θέατρον) ημικυκλικά, απέναντι από τη σκηνή. Τα καθίσματα (εδώλια) των θεατών είναι αμφιθεατρικά. Επίσης υπάρχουν οι κλίμακες (σκαλοπάτια) και τα διαζώματα (διάδρομοι) για να διευκολύνουν την κίνηση των θεατών.

Η ορχήστρα (ορχέομαι,-ούμαι=χορεύω), κυκλικό μέρος για τον Χορό, με τη θυμέλη (είδος βωμού) στο κέντρο.

Η σκηνή, ξύλινη μακρόστενη κατασκευή απέναντι ακριβώς από το κοίλο και προορίζεται για τους υποκριτές. Αναπαριστά συνήθως την πρόσοψη ενός ανακτόρου ή ενός ναού.

Αριστερά και δεξιά της σκηνής υπάρχουν δυο διάδρομοι, οι πάροδοι. Από τη δεξιά (όπως βλέπουν οι θεατές) έμπαιναν τα πρόσωπα του έργου που υποτίθεται έρχονταν από την πόλη ή το λιμάνι, και από την αριστερή τα πρόσωπα που έρχονταν από τους αγρούς ή από άλλη πόλη. Από την πάροδο επίσης πρωτοέμπαινε στην ορχήστρα και ο Χορός. Ανάμεσα στη σκηνή και στην ορχήστρα υπήρχε ξύλινο και αργότερα μαρμάρινο υπερυψωμένο δάπεδο στο οποίο κινούνταν οι υποκριτές (λογείον). Ακόμη υπήρχε στη σκηνή υπερυψωμένη εξέδρα  για την εμφάνιση των θεών (θεολογείον).

 Υπήρχαν επίσης μηχανικά μέσα, τα θεατρικά μηχανήματα, όπως το εκκύκλημα, ο γερανός, το βροντείον και οι περίακτοι. 

Συντελεστές της παράστασης.

Ο Χορός. Υπάρχει σε όλες τις παραστάσεις (τραγωδίες και κωμωδίες). Στην αρχή 12 και με τον Σοφοκλή έγιναν 15, χωρισμένοι σε δυο ημιχόρια. Επικεφαλής του Χορού ήταν ο αυλητής ο οποίος με την μουσική του καθόριζε την κίνηση των χορευτών και εξέφραζαν τα συναισθήματά τους. Διαλέγονταν με τους υποκριτές μέσω του κορυφαίου. Ο Χορός γενικά αντιπροσώπευε τη κοινή γνώμη.

Τα πρόσωπα, δηλαδή οι υποκριτές (ο όρος ηθοποιός είναι μεταγενέστερος) στην αρχή ήταν ένας. Ο Αισχύλος  εισάγει τον δεύτερο και ο Σοφοκλής τον τρίτο. Άρα οι ρόλοι μοιράζονταν σε τρία πρόσωπα που έπρεπε να αλλάζουν κοστούμια. Ήταν επαγγελματίες, έπαιρναν μισθό και ήταν Αθηναίοι πολίτες και φυσικά πάντα άντρες.

Στους γυναικείους ρόλους φορούσαν προσωπεία (μάσκες). Χρησιμοποιούσαν το ψιμύθιον (μακιγιάζ) και φορούσαν ψηλοτάκουνα υποδήματα (κόθορνοι).

Δομή της τραγωδίας.

Ορισμός. (βλέπε σελ.72. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.)

Τα μέρη της τραγωδίας.

         Τα κατά ποσόν μέρη:                             Τα κατά ποιόν μέρη:

	Διαλογικά-επικά πρόλογος επεισόδια έξοδος		Λυρικά-χορικά πάροδος στάσιμα

 

Μύθος: η υπόθεση, το σενάριο. Οι Μύθοι (Αργοναυτικός, Τρωικός, Θηβαϊκός) αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους ποιητές.

Ήθος: ο χαρακτήρας των προσώπων και η συμπεριφορά τους.

Λέξις: το ύφος και τα εκφραστικά μέσα.

Διάνοια: οι ιδέες, οι σκέψεις των προσώπων, τα επιχειρήματα.

Μέλος: η μελωδία, η μουσική επένδυση.

Όψις: η σκηνογραφία και τα κοστούμια.

Οι τρείς γνωστότεροι τραγικοί ποιητές είναι :

Αισχύλος (525-456 π.Χ)

Σοφοκλής (496-406 π.Χ)

Ευριπίδης  (485- 406 π.Χ)

Ο γνωστότερος κωμικός ποιητής είναι ο Αριστοφάνης.

                                                          ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ

Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα το 485 π.Χ. ασχολήθηκε με τον αθλητισμό, τη μουσική, τη ζωγραφική, τη φιλοσοφία. Έζησε στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου. Ανεξάρτητος στο πνεύμα, στις νέες ιδέες για τις οποίες κατηγορήθηκε. Πήρε 4 πρωτεία σε δραματικούς αγώνες ενώ συμμετείχε για 50 χρόνια.

Αντικοινωνικός, είχε λίγους φίλους, μελαγχολικός και δυσπρόσιτος. Απείχε από τα πολιτικά πράγματα της πόλης και είχε στενές σχέσεις με σοφιστές, τον Πρωταγόρα, Αναξαγόρα, Σωκράτη κ.ά. Πεθαίνει στην Πέλλα το 406 π.Χ.

Τα σωζόμενα έργα του Ευριπίδη.

Ικέτιδες (424)

Ανδρομάχη (425)

Εκάβη (426)

Τρωάδες (415)

Μήδεια (431)

Ιππόλυτος(428)

Άλκηστη (438)

Φοίνισσες (409-408)

Ιφιγένεια η εν Αυλίδι (406)

Ιφιγένεια η εν Ταύροις (413-412)

Ίων (418-417)

Ελένη (412)

Ηρακλής(417)

Ηλέκτρα(417)

Ορέστης(408)

Βακχες (406)

κ.ά

Χαρακτηριστικά της ποιητικής του τέχνης.

Ευαίσθητος με τα ζητήματα της εποχής του. Οι ήρωές του βρίσκονται πιο κοντά στον θεατή. Απεικονίζει στα έργα του με μεγάλη δύναμη τους χαρακτήρες (αντρικούς και γυναικείους) συζητάει, διαμαρτύρεται καταδικάζει. Κριτικάρει επίσης πολύ  αυστηρά τους θεούς. Στα έργα του ο άνθρωπος είναι δέσμιος του πεπρωμένου του. Βαθύς ερευνητής της ανθρώπινης ψυχής. Στο έργο του υπάρχουν έντονες φιλοσοφικές απόψεις (από σκηνής φιλόσοφος). Εισήγαγε τον «από μηχανής θεό».

Προβάλει έντονα τον ανθρώπινο πόνο από τον έρωτα, τους πολέμους (αντιπολεμικός), την πλάνη από τους θεούς. Έντονες συναισθηματικές μεταστροφές, απειλές φόνων. Προβάλει τον πατριωτισμό τα δεινά του πολέμου, τον ηρωισμό, την νοσταλγία ενός καλύτερου κόσμου, την επιθυμία μιας αγνότερης θρησκείας. Προβληματίζεται για επίκαιρα θέματα περί παιδείας, αρετής, κακίας.

Το έργο του γενικά προκάλεσε έκπληξη και έντονες συζητήσεις.

                                                                 ΚΑΤΖΕΛΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ