ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ

ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Ποια είναι τα ομηρικά έπη και τι γνωρίζετε γι' αυτά (επιγραμματικά);

Τα ομηρικά έπη είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Είναι τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της ελληνικής αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που μας παραδόθηκαν ολόκληρα. Συντέθηκαν στο β' μισό του 8^ου π.Χ. αι. Η Ιλιάδα (η σύνθεσή της τοποθετείται γύρω στο 750 π.Χ.) προηγήθηκε της Οδύσσειας και είναι μεγαλύτερη απ' αυτήν κατά 3.500 στίχους περίπου (Ιλιάδα: 15.693 - Οδύσσεια: 12.110). Και η Ιλιάδα και η Οδύσσεια χωρίζονται σε 24 ραψωδίες, όσα και τα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου (οι ραψωδίες της Ιλιάδας δηλώνονται με κεφαλαίο γράμμα, ενώ της Οδύσσειας με μικρό), ενώ το περιεχόμενο κάθε ραψωδίας τους δηλώνεται με έναν τίτλο. Η Ιλιάδα πήρε το όνομά της από το Ίλιον (άλλη ονομασία της Τροίας).

Το έπος (ως λογοτεχνικός όρος από τον 5^ον  π.Χ. αι.) είναι αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό εξάμετρο. Το πρώτο και παλαιότερο είδος επικής ποίησης ήταν το ηρωικό έπος, που μιλούσε για κατορθώματα ηρώων του παρελθόντος και θεών (έργα ανδρών τε θεών τε). Αργότερα συντέθηκαν έπη και με διδακτικό ( Ησίοδος) ή φιλοσοφικό ή άλλο περιεχόμενο.

2. Η Ιλιάδα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως ιστορική πηγή;

Η Ιλιάδα (όπως και η Οδύσσεια) δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ιστορική πηγή, γιατί:

 α. Η Ιλιάδα ως επικό ποίημα αναφέρεται σ' ένα ένδοξο παρελθόν γεμάτο ηρωικές πράξεις που τοποθετείται στο τέλος της μυκηναϊκής εποχής, οπότε έγινε και ο Τρωικός πόλεμος (12ος π.Χ. αι.). Ο ποιητής επομένως δεν μπορούσε να γνωρίζει πολύ καλά μια τόσο μακρινή εποχή και αγνοούσε πολλές λεπτομέρειες της καθημερινότητάς της. Γι' αυτό και μέσα στο συγκεκριμένο έργο βρίσκουμε συνήθειες, αντιλήψεις, θεσμούς και υλικά που προέρχονται από την εποχή του ποιητή και όχι από τα μυκηναϊκά χρόνια (αναχρονισμός).

β. Παρά το γεγονός πως έχουμε πολλές πληροφορίες για την εποχή της σύνθεσής τους, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι πληροφορίες αυτές είναι ποιητικά επεξεργασμένες και έχουν προστεθεί στοιχεία εντελώς φανταστικά και εξωπραγματικά, που οφείλονται στη δημιουργική φαντασία του ποιητή, του οποίου κύριος στόχος ήταν με το έργο του να τέρψει το ακροατήριο του παρά να το πληροφορήσει για τα ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα της εποχής στην οποία αναφέρεται. Επομένως μπορεί η Ιλιάδα να χρησιμοποιεί ως πηγή έμπνευσης και ως χρονικό πλαίσιο την ιστορία, αλλά αποτελεί λογοτεχνικό έργο και όχι ιστορικό σύγγραμμα.

3.     Ποιο είναι το θέμα και ποιο το περιεχόμενο της Ιλιάδας;

Το θέμα της Ιλιάδας είναι ο οργή (μήνις) του Αχιλλέα μετά τη σύγκρουσή του με τον αρχιστράτηγο των Ελλήνων, τον Αγαμέμνονα, και οι συνέπειές της. Το κύριο αυτό θέμα του έπους αφορά όμως μόνο ένα επεισόδιο του δέκατου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας. Η πρωτοτυπία του Ομήρου βρίσκεται στο γεγονός ότι γύρω από αυτό το επεισόδιο κατάφερε να παρουσιάσει τους αγώνες των Ελλήνων κατά τη δεκάχρονη πολιορκία της Τροίας.

Το περιεχόμενο λοιπόν του έπους είναι ο Τρωικός πόλεμος και είναι πολύ ευρύτερο, και χρονικά και θεματολογικά, από το κεντρικό θέμα του έπους (την οργή του Αχιλλέα).

4,    Ποια η σημασία του θέματος της οργής του Αχιλλέα για τη σύνθεση της Ιλιάδας και την εξέλιξη της δράσης;

Το θέμα της οργής του Αχιλλέα αποτελεί το κεντρικό θέμα του έπους και δίνει στον ποιητή την αφορμή να μας παρουσιάσει τον δεκάχρονο Τρωικό πόλεμο. Η οργή του Αχιλλέα και η αποχώρησή του από τη μάχη υπήρξε αιτία πολλών δεινών για τους Αχαιούς (σε συνδυασμό και με την απόφαση του Δία, έπειτα από παράκληση της Θέτιδας, να ικανοποιήσει τον Αχιλλέα βοηθώντας τους Τρώες). Η σημασία της επομέ­νως για τη σύνθεση του έπους και την εξέλιξη της δράσης είναι ιδιαίτερα σημαντική, γεγονός που γίνεται φανερό και από τη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται το θέμα αυτό στο έπος, τόσο σε σχέση με τους θνητούς (τους άλλους ήρωες), που συχνά θυμούνται τον ήρωα και αναφέρονται στην απουσία του, όσο και σε σχέση με τους θεούς, των οποίων οι συζητήσεις και οι ενέργειες συνδέονται με την οργή του Αχιλλέα. Εξάλλου η συμφιλίωση του ήρωα με τον Αγαμέμνονα και η επιστροφή του (μετά τον φόνο του Πάτροκλου από τον Έκτορα) θα δώσουν πάλι την υπεροχή στους Αχαιούς και θα σημάνουν την αρχή του τέλους για την Τροία.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΙΛΙΑΔΑΣ – ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

ΙΛΙΑΔΑ Ø  Ο χαρακτήρας του έπους είναι πολεμικός και προβάλλει το ηρωικό ιδεώδες. Ø  Είναι ολότελα απαλλαγμένη από τέρατα και φανταστικές περιπέτειες. Η δράση της εντοπίζεται στον πραγματικό κόσμο. Ø  Οι ήρωες εμφανίζουν εκρηκτική συμπεριφορά και παρασύρονται από τα πάθη τους. Ø  Οι θεοί είναι εγωιστές και άδικοι, κυριαρχημένοι από πάθη. Ø  Ο θεσμός της βασιλείας βρίσκεται ακόμη στην ακμή του. Καθρεφτίζεται η αντίληψη μιας κλειστής αριστοκρατικής τάξης.

ΟΔΥΣΣΕΙΑ Ø  Προβάλλει την αξία της ειρηνικής ζωής και τη νοσταλγία της πατρίδας. Ø  Έχει έντονο παραμυθικό στοιχείο. Ø  Οι ήρωες είναι πιο ανθρώπινοι και η συμπεριφορά τους διακρίνεται από αυτοκυριαρχία και ηθικές αρχές. Ø  Οι θεοί υπακούν σε κάποια ηθική τάξη πραγμάτων και είναι δίκαιοι. Ø  Απεικονίζει μια νεότερη εποχή, όπου ο θεσμός της βασιλείας παρακμάζει και πλάι στο βασιλιά εμφανίζονται αντιπροσωπευτικά πολιτικά στρώματα.